معرفی و تاریخچه اداره بهداری و پزشکی شهرستان آباده

پیشگفتار

نخستین قانون طبابت درسال ۱۳۳۹ هجری قمری (۱۳۰۰خورشیدی ) به تصویب رسیدوبرطبق این قانون فقط اشخاصی به پزشکی ودندانسازی می توانستند اشتغال ورزند که وزارت معارف (فرهنگ وآموزش وپرورش بعدی ) به آنها اجازه نامه دهد .

اما این قانون آن طور که باید وشاید اجرا نمی شود تا حدود سالهای ۱۳۱۲-۱۳۱۱خ .که وزارت معارف از کلیه حکیم ها (پزشک های تجربی ) امتحـان پزشکـــی می گیرد وهـــرکس دراین امتحـــان موفــق می شدمجوز امور پزشکی به وی داده میشد وآنها را پزشک مجاز می گفتند .

درسال ۱۳۰۵خ. قانونی به تصویب رسید که کلیه موسسات صحی کشوری ,شهری وصحیـــه شهربانی ها وانستیتوپاستور در اداره کل صحیه که درآن تاریخ جزو وزارت کشور بود ,تمرکز یابد.

درسال ۱۳۲۰ وزارت بهداری تإسیس واداره کل صحیه جزو وزارت بهداری می شود .ضمن آنکه فرهنگستان زبان از سال ۱۳۱۴تا ۱۳۱۹ نام آن را به اداره کل بهداری تغییر می دهد.(فرهنگستان زبان ایران ,۱۳۱۹,ص۱۳)

پزشکان آباده

تا آنجا که حافظه مردم یاری داده وآثار نوشتاری موجود نشانگر است پزشکان زیر از دوره قاجاریه به کار پزشکی اشتغال داشته اند وبه غیر از دو نفر از آنان ,بقیه تا نیمه اول پهلوی اول ویا کمی بعد زنده بوده اند .

۱- آقا محمد حسین معروف به حکیم باشی

۲- میرزا عطا ءاله آباده ای ملقب به سراج الحکما (۱۳۳۱-۱۲۵۹هجری قمری )(زکائی بیضائی ۱۳۴۳,ج۲,ص۱۰۵)

۳- دکتر محمد حسین آگاه ,معروف به دکتر خان ,فرزند سراج الحکماء

۴- دکتر دانا ,ملقب به اعلم الملک

۵- دکتر سراج اله خان همت

۶- میرزا محمود (صالحی ,محمد حسین ,بازنشسته ,۷۵ ساله ,۱۰ شهریور ۱۳۸۵)

از این گروه شماره های ۲و۳و۴و۵همه از فرقه ضاله بابی وبهائی بوده اند ومذهب میرزا محمود اسلام وشیعه ۱۲ امامی بوده است .

دوره رضاشاه (۱۳۲۰-۱۳۰۴)

تإسیس اداره بهداری

در روز ۱۱خرداد ۱۳۰۵ علی منصور ,وزیرداخله (کشور)بنا به پیشنهاد اداره کل صحیه حکم میرزا محمد علی صداقت کیش را به سمت " طبیب صحی وآبله کوبی آباده " به مدت یکسال قراردادی
,ماهیانه ۴۷۰ ریال از ۱۵ خرداد ۱۳۰۵ امضاء می کند ودر کنار امضای وی مهر وزارت داخله زده می شود وبه شماره هشت دفتر مخصوص پرسنلی وتاریخ ۱۲ تیر ۱۳۰۵ ثبت می شود .

وی به آباده می آید ودر مجاورت دبستان دولتی فردوسی که دراصل خانه مسکونی حاج علیخان بوده خانه ای اجاره می کند وضمن طبابت در همـــان جا هم زندگــــی می کرده وهیچ پرسنلی نداشته است .

دکتر حقیقت کیش مسلماٌ پزشک مجاز بوده , گر چه یکی از فرزندانش ادعا می کند فارغ التحصیل رشته پزشکی دارالفنون بوده , درآباده به دکتر صحیه (محاوره ای آن seye)مشهور می گردد وبسیار خوش اخلاق ,مهربان واجتماعی بوده است .
وی اهل اریکان (سپیدان ) بوده است .

خانه مسکونی وی گرچه مقداری تغییر کرده اما از لحاظ بافت حیاط واتاقها به همان صورت باقیمانده است ودر نقشه سال ۱۳۵۳ شهر آباده این خانه را که نخستین محل اداره بهداری آباده بوده است با حرف A مشخص گردیده است .

از این دوره مدرک آبله کوبی رفعت دهقان , فرزند آقا محمود دهقان مشهور به آقا محمود چناری را در زیر ارائه می کنیم که در۲۷ اردیبهشت ۱۳۰۸ انجام شده است.

سرشماری ۱۳۱۸اری ۱۳۱۸

برای نخستین مرتبه در ایران درسال ۱۳۱۸ انجام می گیرد . دراین سرشماری جمعیت آباده را ۶۹۴۳نفر بوده ودر بخشی تحت عنوان "بهداشت " چنین آمده است :

امراض شایعه

بیمارستان :-

شماره تخت :-

پزشک مجاز :۵

داروخانه :۲

با این تفاسیر درسال ۱۳۱۸ تعداد ۵ پزشک مجاز ودو داروخانه برای جمعیت آن روز آباده رقم بالائی است .

نام همه پزشکان مشخص نیست .اما مطمئناٌ یکی از آنها دکتر حقیقت کیش ودیگری دکتر بدیع اله آگاه (۱۳۴۶-۱۲۶۸خ)بوده است .دکتر آگاه فرزند میرزا عطاءاله واز فرقه بهائی بوده است . شخصی هم در این دوره به نام میرزا حکیم بوده که اطلاعی از مجاز یا غیر مجاز بودن وی در دست نیست .

البته چهار نفر از فرزندان دکتر حقیقت کیش نیز در رشته پزشکی (از جمله دکتر جلیل صداقت کیش که دررشته دندانپزشکی )ادامه تحصیل می دهند . دکتر جلیل صداقت کیش اولین دندانپزشک آباده می باشد اما برای خدمت به سایر نقاط فارس می رود.

دهه (۱۳۳۰-۱۳۲۰ )

تغییر ساختمان

درسال ۱۳۲۴دکتر صداقت کیش ساختمانی می سازد که هنوز قسمتی از آن وجود داردوبه آنجا اسباب کشی می کند که در نقشه این باغ وساختمان با حرف B نشان داده شده است .
درآن زمان شادروان محمد حسن محقق زاده (متوفی ۱۳۸۳یا ۱۳۸۴ )به عنوان کارمند بهداری برای آبله کوبی وواکسیناسیون مشغول می شود .

با توجه به این که این ساختمان به نسبت شهر دور دست است اداره بهداری درسال ۱۳۲۷به ساختمان رونقیه منتقل می شود که تا اندازه ای به مرکز شهر نزدیک است .
این محل در غرب فلکه دوم ورودی شهر وآغاز بلوار استقلال می باشد که درنقشه با حرف C نشان داده شده است .

اداره بهــــداری آباده به سبب تغییراتی در وزارت بهداری در سال ۱۳۲۹ گستـــرش می یـــابد . بدین صورت که تعــداد کارمنــــــدانش افـــزوده میشود .
چون انواع واکسن از اداره کل بهداری فارس نظیر حصبه ,سل ,وغیره وارد می شود وتمامی دانش آموزان شهرستان در این سال واکسینه می شوند .

ساختمان رونقیه را مردم آباده ,اداره بهداری می گفتند.

بیمارستان امید سالار

قشقائی ها وامیـــد سالار برای نمایندگی آباده در مجلس شــــورای ملـــی رقابت می کردند .
محمد حسین قشقائی (بعدها نماینده آباده در مجلس شورای ملی )در سال ۱۳۲۴ ساختمان یک باب دبستان شش کلاسه را در آباده می سازد که به دبستان قشقائی مشهور می شود .

محمد رضاامید سالار برای چشم هم چشمی ,بیمارستانی را در خیابان اصلی آباده (در مجاورت پمپ بنزین )که درنقشه با حرف ( D ) نشان داده شده ,
درزمینی به مساحت ۱۵۰۰ متـــر مـــربع می سازد که درحدود سال ۱۳۲۹ پایان می پذیرد ودارای ۱۰ تخت می باشد .

این ساختمان به اداره بهداری واگذار می شود ودرمانگاه آن فعال می شود واداره بهداری هم در همین ساختمان است .

ساختمان بیمارستان امید سالار تا حدود سال ۱۳۸۰ وجود داشته است که درحال حاضر با جای این ساختمان مرکز بهداشتی درمانی ولیعصر ساخته شده است .

تإثیر ریشه کنی مالاریا یکی از قدامات اصل چهار ترومن ,تإسیس اداره ریشه کنی مالاریا وسم پاشی در شهر ودر روستاها علیه مالاریا با نفت ود.د.ت بود .
این سم پاشی ار حدود سال ۱۳۳۰ در ایران ودر شهر آباده آغاز وهر ساله تا حدود سال ۱۳۳۸ ادامه داشت . البته ساختمانهای شهری را درسال اول فقط سمپاشی کردند گر چه در سالهای بعد د. د. ت را به جای نفت مخلوط می کردند.

نکته حائز اهمیت آن است که غیر از مالاریا بسیاری از حشرات ناقل بیمارها ,شپش وغیره را از جامعه ایرانی در پایان دهه سی از بین برده بود.

تإسیس بهداری آموزشگاهها

درسال ۱۳۳۲ اداره فرهنگ (اداره آموزش وپرورش )شهرستان آباده با وجود پزشکی به نام دکتر نوشیروانی (فارغ التحصیل دانشگاه تهران واز اقلیت زرتشتی )بهداری آموزشگاههای شهرستان آباده را در خانه استیجاری در کوچه جنوب کاروانسزای صرافیان در بازار نو تإسیس می نماید که تنها کارمند این بهداری یک مستخدم بود که بعدها عمل تزریق آمپول را انجام می داد. تإسیس این واحد به دو دلیل در وضع بهداشت شهر آباده تإثیر داشت :

۱- تمامی دانش آموزان مدارس از لحاظ بیماری تراخم که شیوع زیاد داشت معاینه وآنان که مبتلا بودند ,تحت معاینه رایگان قرار گرفتند وبا تراشیدن پلکها مداوا می شدند . با این اقدام این بیماری ده دهه سی در آباده از بین رفت .

۲- دکتر انوشیروانی در سه دبیرستان شهر آباده درس بهداشت کلاس سوم دبیرستان (نهم)را به عهده داشت واین عمل کمکی به بهداشت فردی می نمود ودانش آموزان از این فرصت برای معالجه بیماریهای خود استفاده می کردند.

افزایش پرسنل بیمارستان

به سبب تنها بیمارستان میان راهی بین اصفهان وشیراز ونیز کمی گسترش شهر آباده ,تعداد پرسنل وپزشک بیمارستان زیادتر شد.

درسال ۱۳۳۱بیمارستان نیز یک دندانپزشک فارغ التحصیل دانشگاه تهران (به نام دکتر تقوی )داشت که تا پایان دوره خدمتش در دهه پنجاه در آباده اقامت داشت وعصرها هم درمطب کار می کرد .

افزایش تخت بیمارستان

با نماینده شدن امیـــد ســـالار در مجــلس شورای ملی واعمال نفوذ در وزارت بهداری , تـــوانست در ســــال ۱۳۳۶ تعـــداد تختهـــای بیمــارستــان امیــد ســالار را به ۲۵ تخت برساند.(فرهنگ شهرستان آباده ,۱۳۳۷,ص۱۶)

تإسیس آزمایشگاه

به همــان دلیل اعمــال نفوذ امیــد سـالار ,حدود سال ۱۳۳۸ آزمایشگاه بیمارستان با یک کارمند (با گذراندن دوره یکساله آزمایشگاهــی )به نام آقای معمار (غیر بومی )وبه سرپرستی شادروان دکتر صادق رضانیا داروساز (۱۳۵۵-۱۳۱۰)تإسیس شد ومحل آن در دو اتاق بیمارستان بود.

تإسیس بهداری سوریان

در این دهه , حدود سال ۱۳۳۷ پزشکی به نام دکتر پاکباز به عنوان پزشک دولتی وارد سوریان می شود ومطبی دایر می کند وعمل پزشکی قانونی را هم انجام می دهد . مطب وی در یک اتاق استیجاری بود .

تردیدی نیست دراین دهه بهداری اقلید هم گسترش داشته است.

با توجه به اینکه در آغاز دهه دو داروخانه در شهر آباده وجود داشت که هر دو تجربی بودند ,در حدود سال ۱۳۳۶ افزون بر آن دو داروخانه با سرپرستی یک داروساز فراغ التحصیل دانشگاه تهران (به نام اکبر امامی )شروع به کار کرد وحدود سال ۱۳۴۰ این داروخانه به اصفهان انتقال یافت .

تردیدی نیست خارج از شهرها ,پزشکان تجربی غیر مجاز در تمامی بخش های شهرستان آباده به فعالیت مشغول بودند.

دهه چهل :

شرایط اقتصادی ایران از دهه بیست همچنان نامساعد است وهیچ تغییری در شرائط زندگی مردم عادی ایجاد نکرده است . ارقام اقتصادی نشانگر آن است که درسال ۱۳۳۸درآمد سرانه ایران ۱۰۰دلار (با نرخ برابری ۷۰ ریال )بوده است .

بنابراین از سال ۱۳۴۲تا ۱۳۴۶که برنامه عمرانی دوم اجرا شده است عاملی سبب می شود که درتولیدات صنعتی تغییراتی بوجود آید. البته از پنج سال اول یعنی از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۵ما به هیچ وجه آماری که بیانگر وضع بهداشت ودرمان باشد در دست نداریم .

آمار سال ۱۳۴۵

آمـــار موجود این ســـال نشانگـــر است که درآباده یک بیمارستان (همــان بیمــارستــان امیدسالار ) ودرمانگاه شیروخورشید وجود داشته است .

آمار سال ۱۳۴۶تا ۱۳۴۷

کتابی در سال ۱۳۴۶ یا ۱۳۴۷چاپ ومنتشرمی شود که تاریخ انتشار ندارد ولی از محتوی آن مشخص است که در یکی از این دو سال منتشر شده است . آماری که دراین کتاب آمده است چنین می باشد :

غیر از موسسات درمانی بالامانند بیمارستان امید سالار با ۲۵ تخت ,شهر آباده با پزشک بهداری آموزشگاهها مجموعاٌ ۵ پزشک و۲ دندانپزشک داشته که دربیمارستان کار می کرده اند ومطب هم داشته اند.
ضمناً در سال ۱۳۴۸ دو داروخانه داشته که یکی از این دو به سبب نداشتن جواز کسب تعطیل می شود .

دهه پنجاه

دراین دهه , به نسبت دهه های پیشین آمار واطلاعات بیشتری به شرح زیر در دست داریم .بدین شرح :

تإسیس بیمارستان :

از حدود سال ۱۳۴۸ ساختمان بیمارستانی درخیابان اصلی روبروی پمپ بنزین جدید راه شیراز ساخته می شود ودر سال ۱۳۵۰ با تعداد ۵۰ تخت با نام بیمارستان کوروش کبیر آغاز به کار می کند .
بعد از انقلاب به نام بیمارستان امام خمینی (ره)تغییر نام می یابد .

بنابراین در این سال آباده دارای دو بیمارستان با تعداد ۷۵ تخت می باشد ونسبت جمعیت شهر آباده در ازاء هر ۲۹۵ نفر یک تخت دربیمارستان وجود داشته است .

تعداد پزشکان شهرستان

تعداد پزشکان شهرهای آباده در همین سال ۱۳۵۰ بدین صورت بوده است :

آمار سال ۱۳۵۹

تعداد پزشکان شهرهای آباده در همین سال ۱۳۵۰ بدین صورت بوده است :

آمار زیر را از سال ۱۳۵۹ از شهر آباده در دست داریم :

بیمارستان :۲

تعداد تخت : ۷۵

درمانگاه :۴

پزشک :۱۰

دندانپزشک :۱

ماما :۸

پزشکیار :۱۰

مطب پزشکی :۳

مطب دندانپزشکی :۳

داروخانه :۲

بخش تزریقات :۱

آزمایشگاه :۲

کلینیک :۳

رادیولوژی ورادیو گرافی :-

دامپزشکی :۱

دامپزشک :۷

وبدین ترتیب می بینیم که با افزایش جمعیت وموقعیت عمده شهر آباده بر سر یکی از عمده ترین خطوط مواصلاتی همان تخت بیمارستانی که درسال ۱۳۵۰ داشته , در سال ۱۳۵۹ به همان تعداد ثابت مانده است
در حالی که برنامه توسعه سازمان ملل در سال ۱۳۵۳ به دلیل شاهراه عمده مواصلاتی تهران – اصفهان – شیراز پیش بینی "تسهیلات بیمارستانی بیشتر من جمله بانک خون ومتخصصان پزشکی بیشتر " برای آباده پیش بینی می کند .
امید است که با حمایت مسئولین وپشتیبانی دولت خدمتگزار امکانات لازم درخور فرهنگ وپیشینه آباده فراهم گردد .